سلول‌های یوکاریوتی

سلول، تریکودینا و مشاهده سلول و اندامک‌های آن

آکادمی کنکور - سلول یوکاریوتی جانوری


فهرست
سلول های یوکاریوتی ویژگی های غشای درونی ا ندامک های فاقد غشا سانتریول تاژک سلول های تاژک دار کتاب درسی سلول های مژک دار کتاب درسی ریبوزوم اسکلت سلولی ا ندامک های غشاء دار هسته شبکه آمدوپلاسمی زبر شبکه آندوپلاسمی صاف جسم گلژی لیزوزوم واکوئل کلروپلاست میتوکندری

سلول های یوکاریوتی

قبل از توضيح مفصل در مورد اجزاي سلول هي يوکاريوتي بهتره بدونيد که :
همه سلول‌هاي يوکاريوتي از هر نوعي که باشند، جانوري، گياهي، آغازي و قارچي با يکديگر شباهت اساسي دارند اما با سلول‌هاي پروکاريوتي بسيار متفاوتند. چون باکتری‌ها آکادمی کنکور - نکته کنکوری برخلاف یوکاریوت‌ها فاقد هر گونه اندامک غشاء‌دار بوده و تولید مثل آن‌ها کاملاً با یوکاریوت‌ها متفاوت است.
در سلول‌هاي يوکاريوتي غشاهايي سيتوپلاسم را به قسمت هاي مجزا تقسيم مي‌کنند. زیست شناسان قسمت‌هايي را که با غشاهايي احاطه شده است، اندامک مي‌نامند.
آکادمی کنکور - نکته کنکوری بسياري از فعاليت‌هاي شيميايي سلولي، درفضاي درون اندامک‌ها انجام مي‌گيرد. اين فضاها از مواد سيال (روان) پر شده اند.

آکادمی کنکور - نکته کنکوری در فضاي درون هر اندامک، وضعيت خاصي که براي انجام واکنش‌هاي شيميايي مورد نياز است، ايجاد و حفظ مي‌شود. اين وضعيت در اندامک‌هاي گوناگون متفاوت است. بنا براين فرآيند‌هاي متفاوت متابوليسمي که به وضعيت هاي متفاوتي نياز دارند مي‌توانند به طور همزمان در يک سلول به انجام برسند چون هر يک از آن ها در اندامک جداگانه‌اي به وقوع مي‌پيوندند.
اگر غشاهاي دروني موجود نبودند، سلول‌هاي يوکاريوتي احتمالاً سطح کافي براي پاسخگويي به نياز هاي متابوليسمي خود در اختيار نمي‌داشتند.
خب ، اينا از جملات پايه اي و مهم کتاب درسي بود که براي فهم بهتر مطالب قطعاً بايد بلد باشين اما بريم سراغ کار خودمون يعني دسته بندي جامع و نکته اي مطالب ...

ويژگي هاي غشاهاي دروني

(مختص سلول‌هاي يوکاريوتي)

ايجاد اندامک

مجموع مساحت غشاهاي سلول را به مقدار قابل توجهي افزايش مي‌دهند. پاسخ گويي مناسب سلول‌هاي يوکاريوتي به فرايند هاي متابوليسمي

کاملاً مشخصه که سلول‌هاي يوکاريوتي پيچيده‌تر از سلول‌هاي پروکاريوتيه اما مهم‌ترين و آشکار‌ترين اين 2 سلول وجود غشاهاي دروني در سلول‌هاي يوکاريوتي و در نتيجه تشکيل اندامک‌هاي متفاوت در اين سلول!
اجزاي سلول‌هاي يوکاريوتي: ريبوزوم، شبکه آندوپلاسمي، ميتوکندري،کلروپلاست، ليزوزوم، جسم گلژي،پراکسي زوم، واکوئل،تاژک، مژک، سانتريول، ديواره، اسکلت سلولي، غشاي پلاسمايي، سيتوپلاسم.
اندامک‌هاي سلول‌هاي يوکاريوتي : هسته، ميتوکندري، کلروپلاست،شبکه آندوپلاسمي، پراکسي زوم، جسم گلژي، ليزوزوم، واکوئل
حااالاااا وقتشه که هر يک از اجزاء زا دونه دونه و اساسي بررسي کنيم!!

اندامک های فاقد غشاء

**سانتریول**
سانتریول	ساختار	فاقد غشا دو جسم استوانه اي شکل عمود بر هم(یک جفت) که از 9 دسته 3 تايي ميکروتوبول‌ها (ريز لوله‌ها) ساخته شده است.
	وظيفه	سازماندهي ميکروتوبول، تشکيل دوک تقسيم(هنگام تقسیم میوز و میتوز) و تاژک و مژک. دوک‌ مجموعه‌ای از لوله پروتئینی به نام میکروتوبول(هر رشته دوک = یک میکروتوبول) هستند که هنگام تقسیم میتوز و یا میوز کروموزوم‌ها به کمک آنها حرکت داده می‌شوند. همه‌ی تولید مثل‌های غیر جنسی یوکاریوت‌ها با میتوز انجام می‌دهند و از طرفی هر جانداری که میتوز دارد در آن دوک تشکیل می‌شود >> همه‌ی یوکارویوت‌ها هنگام تولید مثل غیر جنسی، در آن‌ها دوک در آن تشکیل می‌شود. (فصل 6 سال سوم) همه‌ی جانوران و گیاهان تولید مثل جنسی‌دارند >> دوک تشکیل می‌دهند. (فصل 7 سال سوم) برخی از آن‌ها (نه همه‌) هنگام تقسیم میتوز یا میوز به سانترومر DNA متصل است. در واقع یک سر آن به سانترومر و یک سر دیگر با یه سانترومر متصل است یا آزاد است.(فصل 6 سال سوم)
	مکان	نزدیک به هسته بوده و با زاویه‌ی 90 درجه نسبت به یکدیگر قرار دارند. گياهان ابتدايي مثل خزه و سرخس (گياهان بي دانه )+ سلول جانوري گياهان پيشرفته سانتريول ندارند اما دوک تقسيم تشکيل مي‌دهند. نمی‌توان گفت وجود سانتریول برای دوک تقسیم در همه‌ی سلول‌ها ضروری است.
	تکثیر	در فاز G₂ چرخه سلولي براي ورود به ميتوز و ميوز 1 مضاعف شده و 2 برابر مي‌شوند. (فصل 6 سال سوم) سانتریول‌ها در میتوز و میوز یک سلول به ترتیب مجموعاً یک و3 بار همانند سازی می‌کنند. (فصل 7 سال سوم)

**تاژک**
تاژک	سلول‌هاي جانوري ممکن است يک يا چند تاژک داشته باشند اما باکتری‌ها فقط یک تاژک دارند.
	تنها جايي که در گياهان مي‌توان تاژک يافت : سلول‌هاي جنسي نر(آنتروزوئيد) بعضي گونه‌هاي گياهي گياهان بي‌دانه شامل خزه و سرخس فقط در آنتروزوئيد خود تاژک دارند.
	تاژک سلول‌هاي يوکاريوتي از نظر ساختار و نحوه عمل با تاژک باکتري‌ها متفاوت است.
	کار مژک و تاژک به طور کلي وابسته به حضور ATP است. چون حرکت مژک و تاژک نیاز به انرژی دارد. فرآیند‌های مربوط به تنفس سلولی یعنی گلیکولیز و چرخه کربس در آن‌ها بیشتر تکرار می‌شود. (فصل 8 پیش‌دانشگاهی)

**سلول های مژک دار کتاب**
سلول‌های مژک دار کتاب درسی	در انسان	لایه‌ی پوششی سراسر لوله‌ی تنفسی (سال دوم) ابتدا و طول لوله‌ی فالوپ (سال سوم) سلول‌های گیرنده‌ی شنوایی و تعادلی گوش (سال سوم)
سلول‌های مژک دار کتاب درسی	در دیگر جانداران	تریکودینا (سال دوم) لوله‌های عرضی و شعاعی عروس دریایی (سال دوم) کاپولا(هر کاپولا دارای تعدادی مژک است) (سال سوم) مژک‌داران مثل پارامسی (سال پیش‌دانشگاهی) دقت کنید که باکتری‌ها مژک ندارند. حواستون باشه که برخی از سلول‌های پوششی کیسه گوارشی کیسه‌تنان از جمله عروس دریایی، هیدر و شقایق دریایی تاژک ‌دارد. (نه مژک)

**سلول های مژک دار کتاب درسی**
سلول‌های تاژک دار	در پروکاریوت‌ها	برخی باکتری‌ها مثل Ecoli (سال پیش‌دانشگاهی)
	در انسان	فقط اسپرم(دارای 21 کروموزوم + XY)(سال سوم) تعداد انواع سلول‌های مژک‌دار انسان بیشتر از انواع سلول ‌های تاژک‌دار آن است.
	در گیاهان	آنتروزوئید خزه و سرخس (سال سوم)
	در دیگر جانوران	برخی از سلول‌های پوششی کیسه گوارشی کیسه‌تنان از جمله عروس دریایی، هیدر و شقایق دریایی (سال دوم)
	در آغازیان	ولووکس (سال دوم) گامت نر هاگداران (سال پیش‌دانشگاهی) برخی گامت‌های کپک مخاطی پلاسمودیومی (سال پیش‌دانشگاهی) تاژکداران چرخان (سال پیش‌دانشگاهی) تاژکداران جانور مانند (سال پیش‌دانشگاهی) اوگلنا (سال پیش‌دانشگاهی) کلامیدوموناس بالغ (سال پیش‌دانشگاهی) گامت و زئوسپور کلومیدوموناس (سال پیش‌دانشگاهی) گامت‌ کاهوی دریایی(سال پیش‌دانشگاهی) زئوسپور کاهوی دریایی(سال پیش‌دانشگاهی)

ریبوزوم
ريبوزوم	فاقد غشا
	آزاد در سيتوپلاسم، روي شبکه آندوپلاسمي زبر، روي پوشش خارجي هسته، درون ميتوکندري و کلروپلاست ریبوزوم‌ها در هسته غیرفعال بوده و درسیتوپلاسم فعالیت دارند.
	نوکلئوپروتئيني (پروتئين + rRNA )
	ساختار : داراي دو جزء غير مساوي هر دو جزء داراي پروتئين و rRNA هستند.
	محل سنتز: هستک دقت کنید که محل سنتز پروتئین‌های ریبوزوم در سیتوپلاسم است و پس از ساخته شده به هسته آمده و در هستک بخش نوکلئیک اسیدی با آن پیوسته و تشکیل گردد. ریبوزوم ها درون هسته فعالیتی نمی کنند بلکه تنها ساخته می شود و پس از خارج شدن از هسته در سیتوپلاسم فعالیت می کنند.
	وظيفه : پروتئين‌سازي

اسکلت سلولي

فاقد غشا

ريزلوله ها(ميکروتوبول‌ها) + ريز رشته هر دو پروتئيني هستند.

اندامک های غشاء دار

**هسته**
هسته	پوشش هسته	غشاي داخلي (منفذ دار)
		غشاي خارجي (منفذ دار) سطحش ريبوزوم دارد و به طور مستقيم در ارتباط با غشاي شبکه آندولاسمي زبر است.
	شيره هسته(مايع درون هسته)	هستک: شامل بخشي از DNA و پروتئين‌هاي همراه من+RNA + پروتئين+ مکان پيش‌ساز‌هاي ريبوزوم هستک يک يا چند توده متراکم فاقد غشاست.
		اسکلت هسته‌اي : شبکه در هم رفته پروتئيني پايداري شکل هسته پايداري پوشش هسته
		DNA و پروتئين‌هاي همراه، هيستون و DNA پلي مراز وقتي سلول در مرحله اينترفاز قرار دارد ماده ژنتيکي هسته کروماتين ناميده مي‌شود و زمانيکه وارد فاز تقسيم سلولي مي‌شود ماده ژنتيکي هسته کروموزوم ناميده مي‌شود. بيشتر اندامک‌هاي سلول‌هاي يوکاريوتي در ساختار اندامک هسته جا دارد اغلب سلول‌هاي يوکاريوتي يک هسته و بعضي دو(مانند سلول‌های کبدی) يا چند هسته(سلول‌های عضله مخطط) دارند.تنها سلول‌های گویچه قرمز بدن فاقد هسته هستند. هسته مرکز تنظيم ژنتيکي سلول است.(هسته همه‌ی فعالیت‌های حیاتی سلول از قبیل سنتز پروتئین، تقسیم، تمایز و رشد سلول رو کنترل میکنه!)

**شبکه آندوپلاسمی زبر**
شبکه آندوپلاسمي زبر	شبکه آندوپلاسمي زبر	غشاهاي به هم پيوسته و متصل با پوشش خارجي هسته سطح دانه دار(ريبوزوم دار) سطح داخلي اش ريبوزوم ندارد و فقط به سطج خارجي اش ريبوزم است. وظايف: غشا سازي >> ساخت پروتئين ريبوزوم‌هاي روي شبکه ساخت فسفو ليپيد ها >> غشاي شبکه آندوپلاسمي زبر >> وسيع شدن شبکه آندوپلاسمي زبر >> جدا شدن >> فرستادن به ساير اندامک ها
شبکه آندوپلاسمي زبر	ساخت پرئتنين هاي مترشحه به خارج سلول	مراحل سنتز: 1. سنتز رشته هاي پلي پتيدي توسط ريبوزوم‌هاي روي شبکه و فرستادن آن به داخل شبکه 2. زنجيره هاي کوچکي از مولکول‌هاي قند به پلي پپتيد اضافه شده و گليکو پروتئين حاصل مي آيد. 3. بسته بندي گليکو پروتئين در وزيکول(کيسه چه) انتقالي توسط شبکه اندوپلاسمي زبر 4. جوانه زدن و انتقال وزيکول به جسم گلژي جهت تغييرات شيميايي و نشانه گذاري آنزيم‌هايي که گليکوپروتئين مي‌سازند فقط درون شبکه آندوپلاسمي زبر قرار گرفته‌اند. وزيکول انتقالي از غشاي شبکه آندوپلاسمي زبر صورت مي گيرد. ساختن پادتن کامل و فعال توسط شبکه آندوپلاسمي زبرصورت مي گيرد. پروتئين‌هايي که قرار است: 1. به خارج از سلول ترشح شوند(مثال : پادتن) 2. روي سطح سلول قرار بگيرد (مثال : پمپ سديم و پتاسيم) 3. داخل ليزوزوم ذخيره مي‌شود (مثال : ليپاز)توسط ريبوزوم‌هاي روي شبکه آندوپلاسمي زبر سنتز مي‌شود. پروتئين‌هاي موجود در هسته ميتوکندري کلروپلاست و پراکسي زوم، توسط ريبوزوم‌هاي آزاد در سيتوسل سنتز مي‌شوند.

**شبکه آندوپلاسمی صاف**
شبکه آندوپلاسمي صاف	بدون دانه (فاقد ريبوزوم)
	شبکه به هم پيوسته لوله اي شکل
	آنزيم‌هاي متعددي درون غشاي آن جاي گرفته‌اند اين آنزيم ها کارهاي اصلي اين شبکه را انجام مي‌دهند.
	وظايف: 1. سنتز اسيد هاي چرب فسفوليپيد هاي و اسيد هاي چرب 2. سم زدايي در کبد و کليه ها 3. ذخيره يون کلسيم در کليه ها 4. تنظيم آزاد سازي قند از کبد به جريان خون 5. ساخت هورمون هاي استروئيدي(هورمون های پاکت : پروژسترون، استروژن، آلدسترون، کورتیزول، تستسترون)
	وقتي پيام عصبي به سلول ماهيچه مي رسد يون کلسيم از شبکه آندوپلاسمي صاف نشت مي‌کند و به درون شبکه آندوپلاسمي صاف وارد و موجب انقباض سلول مي‌شود.

**جسم گلژی**
جسم گلژي	توسط ميکروسکوپ نوري و روش هاي رنگ آميزي سلول کشف شد.
	بررسي با ميکروسکوپ نوري نشان داد که اين اندامک از کيسه هاي غشايي که به طور پيوسته به هم متصل نيستند ساخته شده است.
	هر چه فعاليت ترشحي سلول بیشتر باشد تعداد اجسام گلژي بیشتر خواهد بود>> جسم گلژی در سلول های اصلی معده، در سلول های عصبی (نورون ها)، در سلول های غده ها زیاد است.
	همکاري بين شبکه آندوپلاسمي زبر و دستگاه گلژي وجود دارد. وزيکول هاي انتقالي از شبکه آندوپلاسمي زبر از جسم گلژي آمده و دستخوش تغييرات شيميايي مي‌شوند و نهايتاً مولکول ها نشانه گذاري شده و بر اساس نشانه هايي که دارند به نقاط مشخص فرستاده مي‌شوند.
	با توجه به شکل : 1. جسم گلژي به گونه اي قرار دارد که قسمت محدب و مقعر دارد. 2. قسمت مقعر گلژي به هسته و شبکه اندوپلاسمي زبر نزديک تر است و دريافت کننده وزيکول انتقالي است. 3. سمت محدب جسم گلژي به غشاي پلاسمايي نزديک تر است و جايگاه صادر کننده پروتئين است. 4. ارتباط بين کيسه هاي گلژي توسط وزيکول برقرار مي‌شود چون بر خلاف شبکه آندوپلاسمی زبر کیسه ها از هم جدا هستند.

**لیزوزوم**
ليزوزوم	محصول همکاري شبکه آندوپلاسمي زبر + جسم گلژي است.
	کيسه هاي غشايي داراي آنزيم‌هاي تجزيه کننده (پروتئاز، ليپاز و ...)
	غشاي ليزوزوم فاقد منفذ است ( چرا؟ چون اگر منفذ داشت ممکن بود آنزيم‌هايش به بخش هاي مختلف سلول آسيب برسونن.)
	در سلول‌هاي گياهي و قارچي ليزوزوم وجود ندارد. در گیاهان واکوئل نقش لیزوزوم را ایفا می کند.
	وظايف: 1. پيوستن ليزوزوم به واکوئل غذیی: 1. تخليه آنزيم به درون واکوئل 2. تجزيه محتواي درون واکوئل 3. ترک مولکول‌هاي حاصل از تجزيه از واکوئل 4. مصرف سلول 2. بلع و گوارش سلول‌هاي آسيب ديده سلول: استفاده از اجزاي حاصل از تجزيه براي بازسازي اندامک‌هاي جديد 3. نمو جنيني : بافت هايي را که د زمان جنيني بين انگشتان دست و پا قرار دارد نابود و انگشتان را از هم جدا مي‌کند.
	ليزوزيم نوعي آنزيم است که در عرق، اشک و بزاق و مايعات مخاطي وجود دارد که ديواره سلولي باکتري‌ها را تخريب مي‌کند و با لیزوزوم که یک اندامک است فرق میکند با هم اشتباه نگیرید.اما هم لیزوزوم و هم لیزوزیم در تخریب باکتری ها به هم شباهت دارند. همه بی مهره گان دارای لیزوزوم و آنزیم های لیزوزومی هستند.(فصل 1 سوم)
	بسياري از سلول‌ها مواد غذايي را مي بلعند يعني آن ها را از راه کيسه هاي ريز سيتوپلاسمي به نام واکوئل غذايي به سيتوپلاسم وارد مي‌کنند.

**واکوئل**
واکوئل	جايگزين ليزوزوم در سلول‌هاي گياهي(همانند ليزوزوم توانايي شکستن مواد بي مصرف را دارد.)
	هيچ نوع ساختار داخلي ندارد و از مايع پر شده است.
	سلول‌هاي نابالغ گياهي معمولاً کوچک و حاوي زيادي واکوئل ريز هستند با تجمع آب و ادغام تبديل به واکوئل بزرگ مرکزي در سلول گياهي بالغ مي‌شوند.
	وظايف: 1. جذب آب افزايش حجم بزرگ شدن سلول گياهي 2. ذخيره مواد شيميايي حياتي يا فرآورده هاي دفعي حاصل از متابوليسم سلول 3. در گلبرگ گياهان حاوي رنگريزه هاي جذب کننده حشرات به هنگام گرده افشاني 4. در برخي از گياهان حاوي مواد سمي دفاع از گياهان در برابر جانوران گياهخوار و بعضي از آفات
	واکوئل‌ها در حفظ فشار هيدروستاتيک (تورژسانس و پلاسموليز) سلول گياهي مهم اند.
	نوع ديگري از واکوئل به نام واکوئل ضربان‌دار وجود دارد که براي آغازيان آب شيرين مثل پارامسي وجود دارد چون آب دائماً وارد سلول مي‌شود و اگر راهي براي خروج آب وجود نداشته باشد سلول نهايتاً مي‌ترکد پس اين واکوئل آب اضافي سلول را جمع مي‌کند و به بيرون مي‌راند واکوئل ضربان دار براي حفظ محيط دروني سلول حياتي است.

**کلروپلاست**
کلروپلاست	ساختمان	2 غشا	غشاي بيرني
			غشاي دروني
		3 فضا	فضاي بين غشاي دروني و غشاي بيرني
			فضاي احاطه شده بوسيله غشاي دروني که بوسيله ماده سيالي به نام بستره پر شده است و شامل شبکه اي از لوله هاي و قرص هاي غشادار توخالي است.
			فضاي دروني لوله ها و قرص هاي غشادار
	هر يک از قرص‌ها را تيلاکوئيد مي‌نامند. هر يک از دستجات قرص‌هاي روي هم قرار گرفته را يک گرانوم مي‌نامند. وظيفه : فتوسنتز فرايندي است که در آن انرژي نوراني خورشيد به انرژي موجود در قند ها وATP تبديل. مکان به دام افتادن انرژي نور خورشيد : گرانوم ها (غشاي تيلاکوئيد‌ها) سلول‌هاي داراي کلروپلاست : گياهان و برخي آغازيان مانند جلبک‌ها

**میتوکندری**
ميتوکندري	ساختمان	2 غشا	غشاي بيروني: صاف
			غشاي دروني: شامل چين خوردگي‌هاي متعدد که هر چين خوردگي يک تيغه به نام کريستا را به وجود آورده است. افزايش سطح غشاي دروني بالا رفتن توانايي ميتوکندري در توليد ATP
		2 فضا	فضاي بين غشاي دروني و غشاي بيروني
			فضاي احاطه شده بوسيله غشاي دروني که بوسيله ماده سيالي به نام ماتريکس پر شده است. آنزيم‌هاي مسئول سنتز ATP درون غشاي دروني و نيز بر سطح قرار گرفته‌اند.
	وظيفه : تنفس سلولي فرايندي است که در طي آن انرژي شيميايي قند ها به انرژي شيميايي مولکول سوختني يعني ATP تبديل مي‌شود. بسياري از واکنش‌هاي زيستي مربوط به تنفس سلولي درون ماتريکس رخ مي‌دهند. با توجه به شکل مي‌توان گفت کريستا به درون ماتريکس پيشروي کرده است.